Search
spot_img
Psychologia

Depresja: objawy, leczenie, fakty i mity

igi
By igi

Definicja i klasyfikacje

WHO opisuje depresję jako częsty, ale poważny zaburzenie psychiczne: utrzymujący się obniżony nastrój i/lub utrata przyjemności, z towarzyszącymi zaburzeniami snu, apetytu, energii, koncentracji, poczucia własnej wartości oraz natrętnymi myślami o śmierci. W ICD-11 rozróżnia się m.in. epizod oraz zaburzenie nawracające, z określeniem nasilenia (łagodne/umiarkowane/ciężkie) i specyfikatorów (np. objawy psychotyczne). (WHO, 2023; NICE NG222).

Amerykańska APA i wytyczne NICE akcentują, że rozpoznanie to nie „etykietka”, ale początek rozmowy o wyborze terapii – od metod psychologicznych po leki i techniki neuromodulacji – w zależności od nasilenia i preferencji pacjenta. (APA, 2019/2025; NICE, 2022).

Epidemiologia: Polska i świat

Globalnie – ok. 280 mln osób żyje z depresją; ok. 5% dorosłych doświadcza jej w danym roku. Częściej dotyczy kobiet. (WHO, 2023).

W Polsce: według danych NFZ, w 2023 r. świadczenia z rozpoznaniem głównym lub współistniejącym depresji otrzymało ~809 tys. pacjentów; szacunkowo choruje ok. 1,2 mln osób. (NFZ/ezdrowie.gov.pl, 2023–2024 aktualizacje).

Projekt EZOP II (IPiN, 2018–2021; ogłoszenia 2021) potwierdza wysokie rozpowszechnienie zaburzeń psychicznych w Polsce we wszystkich grupach wiekowych – z istotnym obciążeniem funkcjonalnym i społecznym. (EZOP II – IPiN).

Czynniki ryzyka

Ryzyko depresji wzrasta przy akumulacji czynników: wrażliwości biologicznej (np. obciążenie rodzinne), długotrwałego stresu, przemocy, bezrobocia, przewlekłych chorób somatycznych, izolacji społecznej. WHO podkreśla sprzężenie zwrotne między cierpieniem psychicznym a czynnikami społecznymi. (WHO, 2023).

U starszych dorosłych dodatkowe ryzyka to wielolekowość, choroby przewlekłe i podatność na działania niepożądane (np. hiponatremia przy SSRI/SNRI). (European Psychiatry meta-analysis 2024/2025; AJM 2018).

Neurobiologia i modele wyjaśniające

Dzisiejsze modele odchodzą od „jednej cząsteczki” na rzecz sieci: neuroplastyczność (BDNF, synaptogeneza), układ stresu (oś HPA), rytmy okołodobowe oraz zapalne sygnały immunologiczne mogą modulować podatność i przebieg. Klinicznie ważne jest to, że różne interwencje – psychoterapia, aktywność fizyczna, farmakoterapia, światło, regulacja snu – działają przez odmienne, częściowo komplementarne drogi. (WHO, 2023; NICE, 2022).

Objawy: rdzeniowe i towarzyszące

Rdzeń: obniżony nastrój i/lub anhedonia ≥2 tyg., plus: zaburzenia snu (często bezsenność), zmiany apetytu/masy, spadek energii, trudności koncentracji, poczucie winy/wartości, myśli rezygnacyjne/samobójcze. (WHO, 2023; NICE, 2022).

Towarzyszące: lęk, drażliwość, spowolnienie/pobudzenie psychoruchowe, dolegliwości bólowe, objawy wegetatywne. Bezsenność jest bardzo częsta – nierzadko wyprzedza epizod. (Wichniak, IPiN).

Żałoba a depresja: podobieństwa, różnice, odpowiedzialność

DSM-5 usunął tzw. „wyłączenie żałoby”: możliwa jest diagnoza MDE już w kontekście świeżej straty – jeśli obraz kliniczny spełnia kryteria (utrwalona anhedonia, wyraźna utrata sprawności, myśli samobójcze, silne poczucie bezwartościowości). Rekomendacje kliniczne podkreślają rozsądny osąd: żałoba bywa falująca, z zachowanym poczuciem więzi i chwilami ulgi; depresja ma tendencję do globalnego „spłaszczenia” życia. (APA/DSM-5 materiały wyjaśniające; AAFP omówienie sporu).

Maski somatyczne

W POZ depresja nierzadko „mówi ciałem”: bóle, przewlekłe zmęczenie, zawroty głowy, dolegliwości żołądkowo-jelitowe. Systematyczne przeglądy opisują wysoką częstość somatyzacji i niedorozpoznanie zaburzenia, zwłaszcza u mężczyzn i seniorów. Dlatego zawsze pytamy o nastrój, sen i anhedonię – również przy „czystych” dolegliwościach bólowych. (przeglądy kliniczne dot. somatycznych manifestacji depresji).

Leczenie — co działa i dla kogo?

Psychoterapia (pierwszy wybór przy łagodniejszej depresji; element leczenia w umiarkowanej/ciężkiej)

Wytyczne APA i NICE rekomendują m.in. CBT, terapię interpersonalną (IPT), aktywizację behawioralną, terapię skoncentrowaną na rozwiązaniach czy par dla związków obciążonych depresją. Skuteczność psychoterapii potwierdzają liczne metaanalizy – jej dobór powinien uwzględniać preferencje pacjenta i dostępność. (APA, 2019/2025; NICE NG222).

Farmakoterapia (SSRI/SNRI/TCA/NaSSA)

  • Skuteczność: metaanaliza sieciowa Cipriani i in. (2018) wykazała przewagę wielu leków nad placebo w ostrym epizodzie MDD; różnice między cząsteczkami istnieją, ale zwykle umiarkowane. (Cipriani et al., 2018).
  • Latencja działania: pierwsze sygnały poprawy często w 1–2 tyg., pełniejsza odpowiedź 4–6 tyg.; utrwalanie remisji wymaga kontynuacji (NICE).
  • Bezpieczeństwo i interakcje: zwłaszcza u seniorów zwracamy uwagę na hiponatremię (ryzyko ↑ przy SSRI/SNRI; względnie niższe przy mirtazapinie/NaSSA i bupropionie). Monitorujemy Na+ po włączeniu, unikamy łączenia z IMAO i uważamy na inhibitory CYP (np. fluoksetyna/paroksetyna). (European Psychiatry 2024/2025; AJM 2018; NICE).
  • Dobór: przy silnej bezsenności korzystne mogą być leki bardziej sedatywne wieczorem; przy apatii i hipersomnii – aktywizujące. Zawsze bilansujemy korzyści, działania niepożądane i preferencje pacjenta (NICE, APA).

Dla przeglądu pacjenckiego zob.: MP.pl (farmakoterapia, pytania i odpowiedzi)

ECT (elektrowstrząsy) i TMS

  • ECT: wytyczne NICE dopuszczają ECT w ciężkiej/lekoodpornej lub psychotycznej depresji, szczególnie gdy zagrożone jest życie/odżywianie lub gdy wymagana jest szybka poprawa. Profil bezpieczeństwa jest lepszy, niż sądzi opinia publiczna, choć możliwe są przejściowe zaburzenia pamięci. (NICE NG222).
  • TMS/rTMS: metaanalizy i wytyczne wspierają TMS jako opcję przy braku odpowiedzi na leki/psychoterapię; sieciowe przeglądy (Mutz 2019) porównywały skuteczność różnych technik stymulacji. (Mutz et al., 2019; NICE NG222).

Przystępny poradnik dla pacjentów (pytania-odpowiedzi, ECT/TMS): zob. materiały edukacyjne kampanii antydepresyjnych.

Ketamina / esketamina

  • Esketamina donosowa jest zatwierdzona w TRD (depresja oporna na leczenie) – w programie nadzorowanym, łączona z lekiem przeciwdepresyjnym; początek działania bywa szybki (godziny-dni). (NICE TA854; przeglądy 2021–2022).
  • Ketamina IV – rosnące, ale wciąż selektywne wskazania; skuteczność krótkoterminowa potwierdzana w przeglądach, z zastrzeżeniami dot. utrzymania efektu i bezpieczeństwa. (Baker et al., 2022).

Styl życia: sen, ruch, dieta, światło

  • Sen/rytmy dobowe: normalizacja snu (higiena, CBT-I, stabilizacja pór snu/światła) zmniejsza objawy i ryzyko nawrotu. Bezsenność jest częsta i wymaga aktywnego leczenia. (Wichniak, IPiN).
  • Aktywność fizyczna: metaanalizy (2018–2025) wskazują, że regularne ćwiczenia wiążą się z mniejszym obciążeniem depresją; RCT u młodych dorosłych potwierdzają efekt interwencji ruchowych. Pamiętajmy: obserwacje populacyjne (np. „liczba kroków”) opisują korelacje, a badania randomizowane – przyczynowość dla konkretnych protokołów. (Chekroud et al., 2018; Ekelund et al., 2024; Morres et al., 2025).
  • Dieta: RCT SMILES pokazało, że dieta śródziemnomorska wspiera remisję w łagodnej/umiarkowanej depresji (u części pacjentów). (Jacka et al., 2017).
  • Światłoterapia: skuteczna w sezonowej depresji; przy niesezonowej – użyteczna u wybranych (przeglądy 2016–2020). (Perera 2016/aktualizacje przeglądów).

Szczególne populacje

Młodzież: przesiew od 12 r.ż. rekomendowany przez USPSTF; leczenie – psychoterapia pierwszego wyboru, farmakoterapia ostrożnie, z monitorowaniem ryzyka samobójczego. (USPSTF 2022/2023; JAACAP 2022).

Seniorzy: większa wrażliwość na działania niepożądane (hiponatremia, upadki). Rozważ mirtazapinę/bupropion, monitoruj elektrolity, interakcje, ciśnienie ortostatyczne. (European Psychiatry meta-analysis; AJM; NICE).

Ciąża/połóg: depresja okołoporodowa dotyka >10% kobiet. Wytyczne ACOG (2023) i NICE (CG192): preferuj psychoterapię przy łagodnym przebiegu; przy umiarkowanym/ciężkim rozważ leki o lepszym profilu bezpieczeństwa (np. sertralina), monitoruj noworodka; oceniaj ryzyko PPH przy SSRI/SNRI blisko porodu.

Praca/szkoła/relacje

Depresja zmienia mapę dnia: trudności koncentracji i spadek energii uderzają w naukę i pracę; wycofanie – w relacje. Wytyczne zalecają stopniową aktywację (mikro-cele, „behavioral scheduling”), realistyczne cele powrotu do funkcji oraz – gdzie możliwe – modyfikacje środowiskowe (praca zdalna/hybrydowa, elastyczny czas, przerwy na sen/światło).

Mity i fakty + etyka języka

  • Mit: „Depresja to lenistwo” → Fakt: to zaburzenie z mierzalnymi objawami i udokumentowaną skutecznością terapii. (WHO).
  • Mit: „Leki uzależniają” → Fakt: antydepresanty nie są substancjami uzależniającymi w rozumieniu prawnomedycznym; mogą jednak dawać objawy odstawienne, dlatego odstawiamy stopniowo. (NICE NG222).
  • Mit: „ECT to barbarzyństwo” → Fakt: to jedna z najskuteczniejszych metod w ciężkiej/psychotycznej depresji, prowadzona w znieczuleniu ogólnym, z monitorowaniem bezpieczeństwa. (NICE NG222).

Etyka języka: używajmy języka podmiotowego („osoba doświadczająca depresji”, nie „depresyjny”), unikajmy trywializacji i metafor medycznych jako obelg. Rekomendacje dot. języka inkluzywnego publikują WHO i APA. (WHO MOSAIC 2024; APA Inclusive Language Guide 2023–2024).

Czerwone flagi (działaj natychmiast)

Pilny kontakt z pomocą/112 gdy występuje którykolwiek z poniższych:

  • myśli/plany samobójcze, dostęp do środków lub niedawna próba;
  • ciężka utrata wagi/odwodnienie, poważne zaniedbanie podstawowych potrzeb;
  • objawy psychotyczne (urojenia, słyszenie głosów) w przebiegu depresji;
  • szybkie pogorszenie stanu, niemożność sprawowania opieki nad dzieckiem (okres okołoporodowy);
  • podejrzenie złośliwego zespołu serotoninowego (gorączka, sztywność, pobudzenie, zaburzenia autonomiczne) po łączeniu leków serotoninergicznych. (NICE NG222; ACOG/NICE perinatal; wytyczne dot. bezpieczeństwa farmakoterapii).

Pomoc w Polsce (zaufane, 24/7 gdzie wskazano)

  • Centrum Wsparcia dla Osób Dorosłych w Kryzysie Psychicznym – 800 70 2222 (bezpłatnie, 24/7), czat i e-mail na stronie.
  • Telefon Zaufania dla Dzieci i Młodzieży – 116 111 (bezpłatnie, 24/7).
  • Platforma 116sos.pl – zbiór telefonów pomocowych (w tym 116 123 dla dorosłych w kryzysie emocjonalnym).
  • W sytuacji zagrożenia życia – dzwoń 112.

Jeśli czytasz ten tekst i potrzebujesz natychmiastowego wsparcia: to, co czujesz, można unieść razem. Zadzwoń teraz na 800 70 2222, 116 111 (dla młodzieży) lub 112. Nie jesteś sam_a.

FAQ — najczęstsze pytania

1) Jak odróżnić „zły dzień” od depresji?
Decyduje czas trwania (≥2 tyg.) i rozległość objawów (anhedonia, sen, energia, myśli rezygnacyjne), oraz spadek funkcjonowania. (WHO; NICE).

2) Co leczyć najpierw: lęk czy depresję?
Zwykle oba równolegle, bo współwystępują; dobór technik CBT i farmakoterapii zależy od dominujących objawów. (NICE; APA).

3) Ile trzeba brać leki?
Po uzyskaniu remisji: co najmniej 6 miesięcy, a przy nawrotach – dłużej (profilaktyka nawrotów). (NICE).

4) Czy aktywność fizyczna wystarczy?
Bywa kluczowym elementem, ale przy umiarkowanej/ciężkiej depresji zwykle potrzebna jest terapia łączona. (Chekroud 2018; Morres 2025).

5) Czy światłoterapia działa tylko zimą?
Najmocniejsze dowody dotyczą depresji sezonowej, ale są dane dla niesezonowej – u części osób pomaga. (Przeglądy 2016–2020).

6) Który lek „najlepszy”?
Nie ma jednego „zwycięzcy”. Wybór zależy od objawów, chorób współistniejących, działań niepożądanych i preferencji; metaanalizy wskazują na uśrednioną skuteczność wielu cząsteczek. (Cipriani 2018; NICE).

7) Czy ECT jest bezpieczne?
Tak, w warunkach szpitalnych i przy odpowiednich wskazaniach – to szybko działająca opcja w ciężkich przypadkach. (NICE NG222).

8) Czy ketamina/esketamina to „ostatnia deska ratunku”?
To raczej opcja dla TRD w wyspecjalizowanych ośrodkach, zwykle jako dodatek do leczenia. (NICE TA854; przeglądy 2022).

9) Czy w ciąży wolno brać leki?
Bywa to konieczne; dobór i dawki wymagają oceny korzyści/ryzyka (często preferowana sertralina). (ACOG 2023; NICE CG192).

10) Gdzie znaleźć rzetelne polskie materiały pacjenckie?
Zob. MP.pl i materiały IPiN.

Refleksja na koniec

Czy depresja jest „chorobą mózgu”, czy „krzykiem duszy”? To fałszywa alternatywa. Jest i zaburzeniem sieci neuronalnych, i formą cierpienia uwikłanego w relacje, pracę, ekonomię, sens. Największą nieuczciwością wobec osób w depresji jest sprowadzanie ich do jednej z tych części. Dlatego leczenie warto układać jak konstelację: psychoterapia, farmakologia (gdy trzeba), sen, światło, ruch, relacje, praca nad znaczeniem. Każdy z tych wektorów jest osobno ograniczony, ale razem – niosą.

Bibliografia

(Wybrane dodatkowe źródła dot. języka i destygmatyzacji: WHO MOSAIC 2024; APA Inclusive Language Guide 2023/2024)

ZOSTAW ODPOWIEDŹ

Proszę wpisać swój komentarz!
Proszę podać swoje imię tutaj

Postaw mi kawę na buycoffee.to

Czytaj więcej

Recent

o mnie

FAQ

Kontakt

Noty prawne

Polityka prywatności

Obowiązek informacyjny RODO

Regulamin Serwisu

©Ignacy Kwiecień 2025

Kompendium wiedzy
Powered by  Zgodności ciasteczek z RODO
Przegląd prywatności

Ta strona korzysta z ciasteczek, aby zapewnić Ci najlepszą możliwą obsługę. Informacje o ciasteczkach są przechowywane w przeglądarce i wykonują funkcje takie jak rozpoznawanie Cię po powrocie na naszą stronę internetową i pomaganie naszemu zespołowi w zrozumieniu, które sekcje witryny są dla Ciebie najbardziej interesujące i przydatne.